Jak rozwijają się zmysły?
Agnieszka Popowicz: Posiadamy zmysł dotyku, wzroku, słuchu, smaku, powonienia, równowagi i propriocepcji (czucia głębokiego).
Dotyk to zmysł, który najwcześniej się rozwija. Już w 8 tygodniu życia płodowego pojawia się wrażliwość dotykowa ust a w 14 tygodniu płód czuje całym swoim ciałem dotyk. Dziecko będąc w życiu płodowym, ssie kciuk i dzięki uwrażliwieniu sfery oralnej poznaje jego kształt. Doświadcza również skurczów podczas porodu naturalnego. U noworodka zmysł dotyku jest najlepiej rozwiniętym zmysłem.
Zmysł równowagi umiejscowiony jest w przedsionku w uchu wewnętrznym. Utrzymuje on odpowiednie położenie ciała współpracując z innymi zmysłami i pomaga w pokonywaniu siły grawitacji. Jego rozwój następuje w pierwszej połowie życia płodowego. Dziecko reaguje na zmiany położenia ciała, na ruch. W końcowej fazie ciąży dziecko ustawione jest głową w dół i zmysł ten jest intensywnie stymulowany.
Zmysł propriocepcji inaczej zwany czuciem głębokim to zmysł, w którym za pomocą tzw. proprioceptorów umiejscowionych w ścięgnach, mięśniach i stawach trafiają do mózgu informacje o położeniu części ciała względem siebie. Zmysł rozwija się już w pierwszym trymestrze ciąży. Zmysł ten uczestniczy w planowaniu ruchu.
Zmysł wzroku nie jest wykorzystywany w trakcie życia płodowego. Przez pierwsze dwa miesiące niemowlę widzi na odległość około 20cm i wzrok jest jakby zamazany. Dziecko widzi najlepiej kontrastowe barwy np. biało- czarne. Sytuacja zmienia się po 3 miesiącu, kiedy niemowlę zaczyna widzieć lepiej szczegóły i barwy. Jego mózg lepiej interpretuje bodźce wzrokowe.
Zmysł słuchu rozwija się już w życiu płodowym. Od 5 miesiąca ciąży niemowlę słyszy. Słyszy szum narządów wewnętrznych oraz głosy mamy i taty.
Zmysł smaku rozwija się również w życiu płodowym, niemowlę pije wody płodowe. Zmysł ten jest odbierany za pomocą receptorów umieszczonych na języku w tzw. kubkach smakowych.
Zmysł powonienia rozwija się również w życiu płodowym podczas picia wód płodowych, w których znajdują się cząsteczki zapachowe. Niemowlę po urodzeniu dobrze rozpoznaje swoją mamę po zapachu.
Co to jest przetwarzanie sensoryczne?
Agnieszka Popowicz: Odbieramy świat za pomocą zmysłów: dotyku, wzroku, słuchu, smaku, powonienia, równowagi i propriocepcji (czucia głębokiego). Przetwarzanie sensoryczne to przetwarzanie informacji z naszego ciała i świata zewnętrznego. Jest to współpraca zmysłów i ich wzajemna integracja. SPD -Sensory Processing Disorders, czyli zaburzenia przetwarzania sensorycznego występują wtedy, gdy układ nerwowy dziecka ma problem z przetwarzaniem bodźców sensorycznych lub gdy bodźców jest za mało lub za dużo. Niemowlę lub dziecko ma wtedy problem z samoregulacją, snem, jedzeniem czy emocjami.
Jakie sygnały mogą wskazywać na wczesne zaburzenia sensoryczne u niemowląt?
Agnieszka Popowicz: Często w gabinecie pojawiają się rodzice z niemowlęciem i opisują, że: niemowlę jest bardzo niespokojne, płaczliwe, rozdrażnione, niechętnie reagujące na dotyk rodzica, niechętnie reagujące też na przytulanie przez opiekuna. Takie niemowlęta mogą mieć problem z samoregulacją, wyciszeniem czy z zasypianiem. Często wybudzają się w nocy. Reagują intensywnie na każdy szelest i dźwięk. Niemowlęta, które mają trudności z karmieniem piersią a w późniejszym okresie z przyjmowaniem pokarmów stałych. Dzieci, które wybiórczo spożywają pokarmy np. wybierają określone produkty ze względu na fakturę, kolor, zapach. Dzieci, które reagują odruchem wymiotnym na kawałeczki pokarmów, preferujące np. pokarmy gładkie. Niemowlęta, które niechętnie reaguje na zmianę pieluchy, przebieranie ubranka, kąpiel, mycie główki, obcinanie paznokci. Niemowlęta, które nie lubią podpierać się na dłoniach leżąc w pozycji na brzuchu. Dzieci, które nie lubią się brudzić. Niemowlęta wrażliwe na zbyt jasne światło. Dzieci, które wybudzają się bardzo szybko przy najdrobniejszym szeleście lub takie, które bardzo intensywnie reagują na dźwięki sprzętów domowych takich jak: odkurzacz, mikser, ekspres do kawy. Niemowlęta, które wymagają intensywnego bujania, noszenia, kołysania lub takie, które nie akceptują zmian pozycji. W późniejszym okresie u dzieci tych można zaobserwować hiperaktywność. Są to np. dzieci będące w ciągłym ruchu. Niektóre dzieci z zaburzeniami sensorycznymi mają problem z równowagą, później zaczynają chodzić, ich ruchy są niezgrabne. Niektóre dzieci uderzają główką w łóżeczko, potrzebują intensywnych doznań dotykowych, lubią silny dotyk (czucie głębokie), mocno ściskają, przytulają inne dzieci czy osoby. Gryzienie siebie lub szczypanie to również jedne z objawów zaburzeń sensorycznych.
Jakie są przyczyny zaburzenia przetwarzania sensorycznego?
Agnieszka Popowicz: W dużej mierze są to czynniki genetyczne. Duży wpływ ma również przebieg ciąży oraz poród. W ciąży zagrożonej, w której mama musi prowadzić oszczędny tryb życia i leżeć dziecko nie jest wystarczająco stymulowane do zmian pozycji i nie jest bujane. W ciąży, w której dziecko nie odwróciło się główką w dół i nie było ono dostatecznie stymulowane w życiu płodowym. Wcześniactwo jest jedną z przyczyn wystąpienia zaburzeń sensorycznych. Powikłany, przedłużający się poród z komplikacjami również może być jedną z przyczyn wystąpienia zaburzeń przetwarzania sensorycznego u niemowlęcia. Poród przez cesarskie cięcie ma wpływ na powstanie zaburzeń sensorycznych. Dziecko rodząc się naturalnie przechodzi przez kanał rodny kobiety i doświadcza propriocepcji (czucia głębokiego) oraz stymulacji zmysłu dotyku. Istotny wpływ na przetwarzania sensoryczne ma również nadmiar i niedobór bodźców sensorycznych.
Co to jest nadmiar bodźców sensorycznych?
Agnieszka Popowicz: Niemowlęta w dzisiejszych czasach bardzo często są „przestymulowywane” sensorycznie. Migające, interaktywne, kolorowe zabawki grające i ich nadmiar w domach. Włączony telewizor, migające światła, telefony, dźwięki mogą wpłynąć negatywnie na wrażliwe niemowlę. Spacery po galeriach handlowych pełnych świateł, dźwięków i zapachów nie są korzystnym miejscem dla maluszków i mogą powodować rozdrażnienie lub ucieczkę w sen. Niemowlęta te są przestymulowane wzrokowo i słuchowo. Niemowlęta przebodźcowane mogą mieć problem z zaśnięciem, budzić się z krzykiem. Mogą również unikać kontaktu wzrokowego albo wręcz uciekać w sen.
Jakie są objawy przestymulowania niemowlęcia?
Agnieszka Popowicz: W czasie przestymulowania układ nerwowy niemowlęcia nie radzi sobie z dużą ilością bodźców. Niemowlę jest rozdrażnione, płaczliwe bądź uciekające w sen i unikające kontaktu. Dzieci narażone na nadmierną ilość bodźców sensorycznych mają większą trudność z zaśnięciem, spokojnym snem, wybudzają się z krzykiem.
Jak można pomóc niemowlęciu w rozwoju zmysłów dotyku, równowagi, propriocepcji?
Agnieszka Popowicz: Od pierwszych chwil po narodzeniu można pomóc maluszkowi w lepszym rozwoju poprzez kangurowanie.
Kangurowanie: Jest to przytulanie niemowlęcia (kontakt skóra do skóry) przez mamę lub tatę. Jest to bardzo korzystne w przypadku urodzenia się dziecka przedwcześnie. Kangurowanie stymuluje zmysł dotyku, czucia głębokiego. Wpływa na lepszy rozwój emocjonalny dziecka i poprawę poczucia bezpieczeństwa. Wpływa korzystnie na budowanie więzi z rodzicem. Wpływa korzystnie na regulację temperatury niemowlęcia. Ma korzystny wpływ na rozwój laktacji u mamy.
Masaż niemowlęcia to wspaniały sposób na budowanie więzi z dzieckiem. Ma bardzo korzystny wpływ na poznawanie przez niemowlę swojego ciała a także odwrażliwianie dotykowe.
Przyjemna kąpiel a także różnego rodzaju zabawki z różnymi fakturami i kształtami będą miały pozytywny wpływ na rozwój zmysłu dotyku maluszka.
Noszenie maluszka sprzyja rozwojowi zmysłu równowagi. Delikatne bujanie i huśtanie dziecka wpływa korzystnie na jego rozwój. Podczas zmian pozycji takich jak przebierania pieluszki czy zakładanie ubranka będą uczyć niemowlę przenoszenia ciężaru ciała i wpływać korzystnie na rozwój zmysłu równowagi.
Na rozwój propriocepcji pozytywnie wpływają masaże, dociski stawowe a także otulanie maluszka np. w kocyk. Dziecko będzie się wtedy czuło bezpiecznie jak w macicy mamy.
Jak pozytywnie wspierać rozwój zmysłów wzroku, słuchu, smaku maluszka?
Agnieszka Popowicz: Niemowlę do 3 miesiąca życia widzi do 20cm. Najlepiej skupia wzrok na twarzy opiekuna lub na kontrastowych barwach biało-czarnych. Niemowlę potrzebuje do rozwoju kontaktu z drugim człowiekiem. Dziecko buduje relację, nawiązuje kontakt wzrokowy z opiekunem, pojawia się tzw. „uśmiech społeczny”. Do zabawy w tym okresie można wykorzystać biało- czarne karty a po 3 miesiącu czerwone zabawki. Ważne żeby nie przestymulowywać maluszka dużą ilością bodźców wzrokowych (sztucznym światłem czy migoczącymi zabawkami).
Mówienie do dziecka, śpiewanie kołysanek czy czytanie prostych wierszyków będzie oswajało maluszka z melodią i intonacją i pozytywnie wpłynie na rozwój słuchu.
Niemowlęta warto stopniowo oswajać z różnymi zapachami. Na początku dobrze, jeśli rodzice stosują bezzapachowe, naturalne płyny do prania ubrań czy mycia maluszka. Dobrze, jeśli rodzice noworodka nie stosują intensywnych perfum a stopniowo wprowadzają nowe zapachy w świat dziecka. Noworodki są bardzo wrażliwe na zapachy.
Jeśli chodzi o zmysł smaku idealnie, jeśli maluszek karmiony jest piersią. Rekomendowane jest wtedy rozszerzanie diety dziecka po 6 miesiącu życia. Dobrze jest zachęcać maluszka do próbowania nowych smaków, ale nie zmuszać go do jedzenia. Dobrze jest jeść wspólnie posiłki i pozwalać dziecku próbować smakować produkty z naszego talerza. Dzieci, które samodzielnie siedzą mogą próbować pokarmy metodą BLW. Metoda ta polega na tym, że dziecko je samodzielnie miękkie kawałki np. warzyw, owoców. Niemowlęta chętniej preferują ten sposób karmienia. Jest to dla nich trening wszystkich zmysłów: wzroku, węchu, dotyku, smaku, propriocepcji.
Co może negatywnie wpłynąć na rozwój sensoryczny niemowlęcia?
Agnieszka Popowicz: Przebywanie nadmierne w leżaczku bujaczku – ogranicza rozwój ruchowy niemowlęcia. Uniemożliwia dziecku obracanie się na boki, wkładanie do ust stóp. Dziecko w trakcie wkładania stópek do ust odwrażliwia je dotykowo. Podczas obracania na boki trenuje zmysł równowagi. Długotrwałe przebywanie w leżaczku powoduje, że niemowlę mniej przebywa w pozycji na brzuszku a co za tym idzie później zdobywa takie umiejętności jak siadanie, pozycja czworacza, czworakowanie.
Nadmiar intensywnych bodźców wzrokowych i dźwiękowych (migoczące i grające zabawki, monitor telewizora, komputera czy tabletu) mogą przebodźcowywać niemowlę.
Brak przytulania, masowania, noszenia będzie negatywnie wpływał na poczucie bezpieczeństwa, rozwój dotyku i czucia głębokiego.
Z drugiej strony nadmierne noszenie niemowlęcia będzie ograniczało jego rozwój ruchowy, senso-motoryczny. Dlatego warto zachować równowagę.
Nadmierny lęk rodzica przed pobrudzeniem się dziecka czy nie pozwalanie mu eksplorowania otoczenia, chodzenia boso po trawie, bawienia się piaskiem będzie negatywnie wpływał na rozwój sensoryczny malucha.
Kiedy wybrać się do specjalisty?
Agnieszka Popowicz: Jeśli trudności nasilają się i zaburzają funkcjonowanie maluszka i ma to wpływ na jego emocje, samoregulację, sen czy sferę odżywiania to warto udać się do terapeuty Integracji sensorycznej, który na podstawie obserwacji i wywiadu z rodzicami pomoże ustalić wspólny plan działania. Rodzice będą zaangażowaniu w odpowiednią stymulację maluszka i zmianę nawyków tak aby wspomóc jego rozwój.
Bibliografia: Sensoryczne niemowlę. Aleksandra Charęzińska, Joanna Szulc.
FB: https://www.facebook.com/AgnieszkaPopowiczFizjoterapia
O autorze
Komentarze